ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΜΠΑΜΠΩΣ ΑΝΑΒΙΩΝΕΙ ΣΤΗΝ ΞΥΛΑΓΑΝΗ.

Ένα ακόμη δρώμενο από την πλούσια Θρακική παράδοση με σαφείς αναφορές στη διονυσιακή λατρεία και σε αρχαίες γυναικείες γιορτές, αναβιώνει σήμερα από τις γυναίκες της Ξυλαγανής.

Το έθιμο της “Μπάμπως” (Γυναικοκρατία) αναβιώνει κάθε χρόνο στις 8 Ιανουαρίου, εορτή της Αγίας Δομνίκης, ή Δόμνης, και είναι μια μέρα ξεχωριστή που ο κοινωνικός ρόλος των γυναικών και των αντρών ανατρέπεται.

Η γιορτή είναι αφιερωμένη στη Μαμή, στην ηλικιωμένη γυναίκα που με τη σοφία και την πείρα της βοηθούσε στη γέννα αλλά και στο θαύμα της Ζωής που πραγματώνεται μέσα από κάθε γυναίκα.

Ξεκινά με επίσκεψη στο σπίτι της Μαμής, κεράσματα, δώρα (κρασί, πετσέτα, σαπούνι), πειράγματα και συμβολική αναπαράσταση μιας γέννας στην οποία συμμετέχουν μόνο οι παντρεμένες.

Στη συνέχεια με την μαμή πάνω σε στολισμένη άμαξα, με Γκάιντα, Νταούλια και Ζουρνάδες για να αποδοθεί και το εορταστικό κλίμα, η πομπή των γυναικών βγαίνει στους δρόμους όπου με το μπακίρι και το βασιλικό, ραντίζουν τους περαστικούς, αστειεύονται, χορεύουν, τραγουδούν άσεμνα τραγούδια, καταλαμβάνουν ανδρικούς χώρους και ρόλους, κόβουν «κλήσεις» στους παραβάτες, δέχονται χρήματα και δώρα μιας και η μέρα και η κυριαρχία τους το καλεί. Καταλήγουν στην πλατεία και ακολουθεί γλέντι.

Το έθιμο τελούνταν στη Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη, απ’ όπου οι πρόσφυγες το μετέφεραν στις νέες τους πατρίδες. Οι πρόσφυγες από τη Βουλγαρία, το έλεγαν “Μπάμπω Ντεν”, από την Τουρκία “Μπάμπου Γκιουνού”, ενώ όσοι ήρθαν από τα παράλια του Πύργου (Μεσημβία Σωζόπολη), το έλεγαν “Μπαμπώτερα”.

Το πρόσωπο που λατρεύεται και τιμάται, η κυριαρχική μορφή της γιορτής, η μαμή, αποτελεί ίσως ανάμνηση των ιερειών ή της Μητέρας-Θεάς μιας μακρινής μητριαρχικής κοινωνίας. Η πομπή θυμίζει διονυσιακούς γυναικείους θιάσους και πομπικές πορείες σε ιερούς χώρους στις μεγάλες αρχαίες γιορτές.

Οι εορτάζουσες γυναίκες της Θράκης έφερναν μαζί τους πήλινα ομοιώματα ανδρικού φαλλού, εκφράζοντας με τη συμπεριφορά τους κάποια ιδιαίτερη λατρευτική σκοπιμότητα αλλά και την ομοιότητα του εθίμου με τα αρχαία Θεσμοφόρια.

Μια αγροτική γιορτή που γίνονταν την ίδια εποχή (αρχές Ιανουαρίου), μετείχαν μόνο γυναίκες, οι οποίες πορεύονταν τραγουδώντας άσεμνα τραγούδια, ενώ στα τραπέζια τους είχαν πολύ κρασί και ομοιώματα "μορίων".

Κοινά χαρακτηριστικά σε όλες τις αρχαίες γιορτές, οι οποίες αποσκοπούσαν στη γονιμότητα των ανθρώπων και των καρπών.